رطوبت آرامگاه کوروش را تهدید می کند

به هنگامه ای که آبهای سیوند زادگاه پدرمان کوروش و دهها یادمان گرانقدر تاریخی دیگر را با تمام رازها و ناگفته هاشان در کام خود فرو کشیده اند، دل خون شدة هر ایرانی راستین رو به آرامگاهی می تپد که هنوز نام فرهمند او و شکوه روزگار تابناک زمامداریش را فرا یاد می آورد. آب دریاچه بالا آمده و نم نشسته بر پیکر پاسارگاد را دیگر چشمها و شامه های ناکارآزموده نیز حس می کنند، رطوبتی که هرگز در این فصل بدین پایه نرسیده بود. کدام حکم یا منطق مدیران میراث فرهنگی را از رسیدگی فوری به وضعیت آرامگاه باز می دارد؟ جز اینکه گویا جایگاه خود را فراتر از پاسخ به مردمان این سامان یافته اند.
آرامگاه را آسیبهای رطوبت از چند سو در بر گرفته:

1. گل سنگ: گل سنگ که با پراکندن هاگ گسترش می یابد براي ادامة زندگی به رطوبت، گرما و تاريکي نياز دارد. این گیاه ريشه هاي خود را در سنگ مي گستراند و از آنجا که نخست نیازمند آب است نم هوا را جذب کرده، در خود ذخيره می سازد. گل سنگ با چسبيدن به رویة سنگ و تغذیه از مواد آلی، ساختار سنگ را سست و پودری کرده و با از بين رفتن يک لايه براي تغذيه به لايه هاي زيرين هجوم مي برد. نيز اسيدهايي تراوش مي کند که لایه های سنگ را می خورند و آن را سوراخ می کنند. پوشش گستردة گل سنگها امروز تمام رویة آرامگاه را پوشانده اند.

2. نمکها: سنگ مقدار زيادي از نم هوا را از طريق کشش موئينه اي جذب و در خود ذخيره مي سازد. نمکهايي در ساختمان سنگ وجود دارند که با ورود آب حل می شوند. این آب هنگام تبخیر نمک محلولي که با خود دارد به رویة سنگ می آورد و به صورت رسوب به جا می نهد. در صورتي که اين نمکها قبل از رسيدن به سطح، آب خود را از دست دهند در لايه هاي پايين تر رسوب می کنند، با تکرار اين فرآيند مقدار نمکها افزايش يافته و فشار ايجاد شده پوستة رویی سنگ را خرد می کند. لایه های رسوب نمکی را می توان به روشنی بر دیوارة درونی و بیرونی آرامگاه یافت.

3. يخ بر شدن: در فصول سرد هنگامي که دما به زيـر صفـر مي رسـد آب موجـود در بافـت سنگ يخ بستـه و با افزایش حجم، درزها و ریزشکافهایی در سنگ به جا می نهد. در صورت باقی ماندن رطوبت محیطی و يخ بستنهاي مداوم این پدیده گسترش یافته و سنگ را یخ بر می کند. بسیاری از سنگهای پاسارگاد را انجماد آب اضافی خرد کرده است.

4. گياهان: افزایش نم هوا به رشد بذرهای گیاهی که باد یا حشرات به درون درزهای سنگها برده اند یاری می رساند. سپس رطوبت در شکافهایی که ریشة گیاه ایجاد کرده پيش مي رود و با تغييرات جوّی آنها را بازتر می کند.

5. داربستها: داربستهايی که برای مرمت آرامگاه به دور آن کشیده شده بر اثر رطوبت هـوا زنگ زده اند. زنـگ آهني که با گرفتن رطوبت روی سنگها می چکد در ترکیب با گاز اندريد سولفوروي هوا، اسيد سولفوريک می سازد که سبب خوردگی سنگها می گردد.
درون آرامگاه نیز به شدت با تأثیرات مخرّب رطوبت روبروست که از دید بازدیدکنندگان دور مانده. دیوارها و سقف اتاق به سبب نبود نور و مرمت نادرست با سیمان، محیط مناسبی برای رشد گل سنگ و تجمع لایه های شوره گشته اند که ساختار داخلی اتاق را تماماً پوشانده، و نیز تن نحیف محوطة مقدس، تل تخت و کاخها و آبگذرها را.

سدی که یک فرهنگ را به آب سپرد، سدی که بختگان، پریشان و مهارلو را به نامهایی خالی از معنا بدل ساخت، امروز سازه ای را تهدید به نابودی می کند که به دست فرخندة نیاکانمان افراشته شد و بر جا ماند تا دیرکی میان چادر کهنسال ایران باشد. امیدی هست که فرزندانمان نام ما را به نیکی ببرند؟...

صدرالدّین طاهری

عضو هیئت رئیسة انجمن موزه داران ايران

یادتان هست که مسئولین مربوطه میگفتند اگر با آبگیری سد خطری متوجه آثار تاریخی گردد، از آبگیری آن صرفنظر میکنند؟
البته این درحالیست که بسیاری از آثار (روستاهای هخامنشی و تنورها و ...) و حتی خود تنگه که ارزش تاریخی دارند، کاملا زیر آب رفته اند.